“ભારત ફક્ત ભૂખંડ નથી પરંતુ સાક્ષાત જીવંત માતાનું સ્વરૂપ છે. આ વાત્સલ્યમયી, મંગલકારી, પુણ્યભૂમિ, હિંદુભૂમિ છે. એવું અમે અમારી પ્રાર્થનામાં માનેલું છે.”
- ડૉ. કેશવ બલિરામ હેડગેવાર, સંસ્થાપક, રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘ
વર્ષ ૨૦૨૫ માં, ભારત એક એવા સંગઠનની શતાબ્દી (૧૦૦ વર્ષ) ઉજવશે, જેણે દેશના સામાજિક, સાંસ્કૃતિક અને રાષ્ટ્રીય જીવન પર ઊંડી અને અવિસ્મરણીય છાપ છોડી છે: તે છે રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘ (RSS). સન ૧૯૨૫ માં સ્થાપના પામેલો આ વિચાર, આજે માત્ર એક સંગઠન નથી રહ્યો, પરંતુ એક વિશાળ રાષ્ટ્રવ્યાપી ચળવળ બની ગયો છે જેણે કરોડો લોકોના જીવનને સ્પર્શ કર્યો છે.
પાયામાં રાષ્ટ્રભક્તિ અને સંગઠન શક્તિ
સંઘની શરૂઆત નાગપુરમાં ડૉ. કેશવ બલિરામ હેડગેવારજી દ્વારા થઈ હતી. તેમનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય હિંદુ સમાજને સંગઠિત કરીને એક શક્તિશાળી રાષ્ટ્રનું નિર્માણ કરવાનો હતો. આ સંગઠનનો પાયો કોઈ રાજકીય કે આર્થિક લાભ પર નહીં, પરંતુ નિઃસ્વાર્થ સેવા, ચારિત્ર્ય નિર્માણ અને શિસ્ત પર મૂકવામાં આવ્યો હતો.
ડૉ. હેડગેવારજીનું સ્પષ્ટ માર્ગદર્શન હતું કે: “ઉદ્દેશ્ય એ નથી કે આપણે માત્ર ટકાવારીની સીમા પૂરી કરીએ, પરંતુ એ છે કે આપણે દરેક ગામ અને દરેક નગરમાં એવો સ્વયંસેવક ઊભો કરીએ, જેનું જીવન સંપૂર્ણ રીતે સંગઠિત અને સંસ્કારિત હોય.”
સંઘની રોજિંદી ‘શાખા’ એ જ તેના ચારિત્ર્યની પ્રયોગશાળા બની. શાખામાં માત્ર શારીરિક વ્યાયામ જ નહીં, પરંતુ રાષ્ટ્રીય મૂલ્યોનું સિંચન, પરસ્પર સહયોગની ભાવના અને રાષ્ટ્ર માટે જીવવાની પ્રેરણા આપવામાં આવે છે. આ શિસ્તબદ્ધ તાલીમમાંથી તૈયાર થયેલા લાખો સ્વયંસેવકો આજે દેશના ખૂણે-ખૂણે કાર્યરત છે.
સંઘનું યોગદાન: કટોકટીથી વિકાસ સુધી
છેલ્લા ૧૦૦ વર્ષોમાં સંઘે ભારતીય સમાજની દરેક કટોકટીમાં અગ્રેસર ભૂમિકા ભજવી છે:
૧. કુદરતી આપત્તિઓમાં સેવા
ભૂકંપ, પૂર કે અન્ય કોઈ પણ મોટી આફત હોય, સંઘના સ્વયંસેવકો રાજકીય ભેદભાવ વિના સૌપ્રથમ પહોંચીને રાહત કાર્યમાં જોતરાઈ જાય છે. તેમની સંગઠિત તાકાત અને ત્વરિત પ્રતિભાવને કારણે જ સંઘનું સેવાનું કાર્ય વિશ્વભરમાં જાણીતું છે.
૨. શિક્ષણ અને આરોગ્ય
વિદ્યાર્થી પરિષદ (ABVP)થી લઈને વિવિધ સેવાભાવી ટ્રસ્ટો દ્વારા સંઘે ગ્રામીણ અને પછાત વિસ્તારોમાં શિક્ષણ અને આરોગ્ય સેવાઓ પહોંચાડવામાં મોટો ફાળો આપ્યો છે. જ્ઞાન અને સ્વાસ્થ્ય દ્વારા સશક્ત સમાજનું નિર્માણ તેમનો મુખ્ય ધ્યેય રહ્યો છે.
૩. સામાજિક સમરસતા
સંઘે હિંદુ સમાજમાં જાતિવાદ અને અસ્પૃશ્યતાના ભેદભાવને દૂર કરવા માટે સતત પ્રયત્નો કર્યા છે. તેમનો ઉદ્દેશ્ય છે કે સમગ્ર સમાજ એક થઈને રાષ્ટ્રહિત માટે કાર્ય કરે. સમરસતાની તેમની આ ચળવળ આજે પણ ચાલુ છે.
ભવિષ્યની દિશા: એક સશક્ત ભારત તરફ
સંઘ આજે ૧૦૦ વર્ષની સીમા પર ઊભો છે, ત્યારે તેનું ધ્યાન માત્ર ભૂતકાળની સિદ્ધિઓ પર નથી, પણ આવનારી શતાબ્દીની તૈયારી પર છે. વડાપ્રધાન શ્રી નરેન્દ્ર મોદી સહિત દેશના અનેક દિગ્ગજ નેતાઓ અને સમાજસેવકો સંઘની વિચારધારામાંથી પ્રેરણા લઈને જ દેશની સેવા કરી રહ્યા છે.
સંઘની વિચારધારા સાંસ્કૃતિક રાષ્ટ્રવાદ પર આધારિત છે. આજે ભારતીય રાજકારણ, શિક્ષણ, સમાજસેવા, અને વિદેશોમાં ભારતીય પ્રવાસી નીતિ સુધી સંઘની વિચારધારાનો પ્રભાવ જોઈ શકાય છે. નરેન્દ્ર મોદી, અટલ બિહારી વાજપેયી, રાજનાથ સિંહ, અને નીતિન ગડકરી જેવા અનેક અગ્રણી નેતાઓ સંઘની શાખાઓમાંથી જ નીકળ્યા છે.
આગામી વર્ષોમાં સંઘની ભૂમિકા વધુ મહત્ત્વની બની રહેશે, ખાસ કરીને જ્યારે ભારત વિશ્વગુરુ બનવાની દિશામાં આગળ વધી રહ્યું છે. સ્વયંસેવકો ‘વસુધૈવ કુટુંબકમ્’ના સિદ્ધાંતને માત્ર ભારતમાં જ નહીં, પણ વૈશ્વિક સ્તરે પ્રસ્તુત કરવા માટે તૈયાર છે.
આ ૧૦૦ વર્ષ માત્ર સમયનો આંકડો નથી, પણ એક વિચારની અડગ શક્તિ, અવિરત સેવા અને રાષ્ટ્ર પ્રત્યેની અસીમ નિષ્ઠાની સાબિતી છે. આવો, આપણે સૌ સંઘના આ ૧૦૦ વર્ષના ધ્યેયનિષ્ઠ પ્રવાસને બિરદાવીએ અને રાષ્ટ્ર નિર્માણના આ પવિત્ર કાર્યમાં સહભાગી થઈએ.
જય હિંદ!
